600 senelik dünyaya damga vurmuş Osmanlı İmparatorluğu'nun son 100 yılı çeşitli olaylar, ayaklanmalar, savaşlar ve yönetimin bozulması sebebiyle, dağılma dönemi olarak adlandırılmış ve Osmanlı'nın en uzun Yüzyıl'ı olarak Tarihte yer almaktadır. Dağılma döneminde Osmanlı'da otorite boşluğu yaşanmış ve toplamda 9 padişah değişmiştir.

Dağılma dönemi Osmanlı padişahları

3. Selim 1789-1807
4. Mustafa 1807-1808
2. Mahmut 1808-1839
Sultan Abdülmecit 1830-1861
Sultan Abdülaziz 1861-1876
V. Murat 1876 1876
2. Abdülhamit 1876-1909
Mehmet Reşat 1909-1918
Vahdettin 1918-1922

Dağılma dönemi, yani 19 yüzyılda Osmanlı Devleti'nin genel politikası Avrupa devletleri arasındaki çıkar çatışmalarını fırsat bilerek bunlardan istifade eden bir dış politika benimsemesi olmuştur. Bu dönemde izlenen yol denge politikası olarak adlandırılmıştır. Bu dönemde Osmanlı Devleti, kendi toprak bütünlüğünü koruyamaz hale gelmesi sebebiyle bu politikayı izlemiştir.
Dağılma Döneminde Osmanlı Devleti'ni Etkileyen Olumsuz Gelişmeler

-Kapitülasyonlar sebebi ve Osmanlı ekonomisinin dışa bağımlı hale gelmesi ve Avrupa'da yaşayan İngiltere'de başlayan  Sanayi Devrimi'ne Osmanlı'nın uyum sağlayamaması akabinde devletin Avrupalı ülkeler tarafından açık pazar haline gelmesidir.
-Fransız İhtilali ile yaşanan milliyetçilik akımının, azınlıklar tarafından isyanlara dönüşmesi sebebiyle Osmanlı'nın toprak bütünlüğünü koruyamaması ve ortaya çıkan isyanların Devleti yıpratması.
Bu gibi sonuçlar neticesinde Osmanlı İmparatorluğu Avrupalı devletler tarafından hasta adamı olarak nitelendirilmesi başlanmış ve Avrupalı devletler kendi içlerinde Osmanlı'yı paylaşmak istemişlerdir.
19 yüzyılda Osmanlı'da Yaşanan Siyasi Olaylar

Sırp İsyanı

1804 yılında Sırp halkı, Rusların kışkırtması yani Panslavizm politikası (Panslavizm politikası Rusya'nın kendine kardeş gördüğü Slav haklarını kendi yönetimi altında birleştirme amacını Taşıyan harekete verilen isimdir) Fransız ihtilaliyle ortaya çıkan milliyetçilik akımı ile Kara Yorgi adıyla bilinen bir domuz tüccarı liderliğinde Osmanlı'ya karşı bağımsızlık için isyan etmişlerdir.
O dönemde yaşanan Osmanlı-Rus Savaşı sebebiyle bölge desteğin geç gitmesi ve bölgedeki yeniçerilerin halka kötü davranması sebebiyle İsyan Büyümüş ve 1812 Bükreş Antlaşması ile Sırplara bazı ayrıcalıklar tanınarak İsyan bastırılmıştır. Ancak Sırplar bu bölgedeki isyana Daha sonra da devam etmiştir ve 1829 Ruslarla yapılan Edirne Antlaşması ile Sırplara özerklik tanınmıştır.
Yani Sırplar içişlerinde bağımsız, dış işlerinde Osmanlı'ya bağlı kalacaktı. En son 1878 Berlin Anlaşması ile Sırplar bağımsızlığına kavuşmuştur.

Yunan İsyanı 1820

Sırpların ardından milliyetçilik akımı ve Avrupalı devletlerin kışkırtmasıyla Mora Yarımadası ve Yunanistan'da Yunan halkı Osmanlı'ya karşı isyan etmiş ve sonuçta başarılı olmuşlardır.
Yunanistan'da kurulan gizli cemiyet Etnikieterya, Yunan isyanı sırasında Megola İdea yani Bizans İmparatorluğu'nu ve Pontus Rum Devleti'ni tekrar kurmayı amaçlayan düşünce akımını İlke edinen bu gizli cemiyet, 1814 yılında kurulmuş ve bugün bile Yunanlıların hedefi düşünceyi savunan ilk hareket olmuştur.

Yunanlar Osmanlı İmparatorluğu'nda en fazla ayrıcalık tanıma azınlık olmuştur. Devlet kademelerinde üst seviyelerde yer alan Yunanlılar ve Rumlar, Ege Denizi ve Akdeniz'de yaptıkları Ticaret sayesinde zengin bir halk olmuşlardır. Avrupalı devletlerin desteği ve Rusların da yoğun faaliyetleri ile bağımsızlık için isyana Kalkan Yunanlıların Mora da ki ilk ayaklanması Osmanlı tarafından, daha sonra Kavalalı isyanı olarak sürecek hareketin ilk zinciri olan Mısır valisi Mehmet Ali Kavalalı tarafından bastırılmıştır. Kavalalı Mora da ki isyanın bastırılmasının ardından özellikle Avrupalı devletler ve Rusya tepki göstermiş, İngiltere, Fransa ve Rusya Yunanistan'ın bağımsız olmasını istemişlerdir.
Bu talepler Osmanlı tarafından reddedilince Navarin'de Osmanlı donanması yakılmıştır. (1827)
Tam bu sırada Yeniçeri Ocağı yeni kaldırılmış ve yaşanan Osmanlı Rus Savaşı'nda Osmanlı İmparatorluğu ağır bir yenilgi alması sebebiyle Rusya ile Osmanlı arasında Edirne anlaşması imzalanmıştır.
Edirne Antlaşması'nın sonuçları Osmanlı İmparatorluğu açısından ağır olmuştur. Yunanistan'a bağımsızlık verilmiş, Sırbistan'a özerklik tanınmış ve Kafkaslar Ruslara bırakılmıştır.
Azınlık isyanları sonucunda lk olarak Sırplar İsyan etse de, ilk bağımsızlığı Yunanlılar kazanmıştır.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı

Yunan isyanı sırasında Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşaya isyanın bastırılması şartıyla Mora Valiliği verilecekti. Ancak Yunanistan'ın bağımsızlığını kazanmasının ardından Mehmet Ali Paşa, Suriye valiliğini istedi.
Amacı Navarin'de yakılan donanmayı Suriye'de tekrar yapmaktı. Bu isteği Osmanlı tarafından reddedilince Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyan etti ve oğlu İbrahim'i ordusu ile birlikte Osmanlı üzerine yolladı. Osmanlı ordusu Kavalalı Mehmet Ali Paşa yenildi ve Mısır valisinin ordusu Konya önlerine gelince, Sultan İkinci Mahmut Avrupalı devletlerden ve Rusya'dan yardım istedi. Bu çağrıya sadece Rusya olumlu cevap verdi.

Ardından Rus donanması İstanbul Boğazı'na kadar gelince bu durumdan İngiltere ve Fransa oldukça rahatsız oldu ve Mehmet Ali Paşa ile Osmanlı arasında arabuluculuk yaparak Kütahya Anlaşması 1833 imzalandı.

Mısır valisi Mehmet Ali Paşa ya Mısır Valiliğine ek olarak Suriye Valiliği de verildi ve nasıl sonra bunu geçici olarak çözüldü. Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu arasında yaşanan yakınlaşma sebebiyle Avrupalı devletlerin rahatsızlığı ortaya çıkmış ve İngiltere ve Fransa'nın ikili tutumu sebebiyle Osmanlı Rusya ile Hünkar İskelesi Anlaşması yaparak iyice arayı yapmıştır.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyanı sebebiyle Osmanlı İmparatorluğu'nun kendi valisiyle dahi baş edemeyecek bir duruma geldiği, ordunun güçsüzlüğü ortaya çıkmış ve Avrupalı devletlerin Osmanlı'ya müdahalesini arttırmıştır. Mehmet Ali Paşa isyanı sebebi de yapılan Hünkar İskelesi Antlaşması ile Boğazlar sorunu ve Mısır meselesi ortaya çıkmıştır.

Hünkar İskelesi Anlaşması ile Rusya'nın desteğini alan Osmanlı, 1839'da Kavalalı Mehmet Ali Paşa üzerine bir Ordu yollamış, Nizip'te yapılan savaşta Osmanlı ordusu yenilmiştir. Bunun üzerine İkinci Mahmut daha fazla dayanamayarak hayata gözlerini yummuştur.

Hünkar İskelesi Anlaşması gereğince Rus donanması boğazlara gelmiş ve bunun sonunda İngiltere ve Fransa rahatsız olarak Mısır ve Boğazlar sorunu çözmek için Londra Konferansı toplanmasını sağlamışlardır. Bu konferansta alınan karara göre Mısır Osmanlı toprağı sayılmış ancak yönetim Mehmet Ali Paşa ve onun Soyundan gelenlere bırakılmıştır.
Yapılan anlaşma gereği Mısır Osmanlı Devleti'ne vergi vermeye devam edecek ve Suriye Valiliği Osmanlı'ya geri verilecekti.

Bu konferans ile Mısır meselesi uluslararası alanda çözüme kavuşmuş ve Mısır Bir nevi Özerk olmuştur.
Mısır sorunu, Osmanlı'nın ne kadar güçsüzleştini gözler önüne sermiştir.

Dağılma dönemi 19 yüzyıl Osmanlı Rus Savaşları
1806-1812

Osmanlı Devleti kendine yakın olarak gördüğü Fransa ile Birlik olmuş ve Fransa'nın verdiği güvenceye de Rus yanlısı Eflak ve Boğdan valilerinin görevden almıştır. Bunun üzerine Rusya, Osmanlı Devleti'ne savaş açmıştır.
Fransa ile lişkilerinin güçlenmesini hazmedemeyen İngiltere'de Osmanlı'dan Fransa'ya de ilişkilerine son vermesini istemiş, Osmanlı tarafından bu istek reddedilince İngilizler, Çanakkale boğazını geçerek İstanbul'a kadar gelmiştir. Ancak yoğun Topçu ateşi nedeniyle geri dönmek zorunda kalmış, ardından İskenderiye saldırsa da Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın İngilizler püskürtmesi ile başarılı olamamıştır.
Daha sonra İngiltere, Osmanlı arasında Kalei Sultaniye Antlaşması imzalanmış, 6 sene süren Osmanlı Rus Savaşı'nda Osmanlı Devleti Bükreş Anlaşması imzalayarak Rusya'ya yenilgiyi kabul etmiştir.

Kırım Savaşı 1853

Tanzimat Fermanı'nın ardından Osmanlı'nın yenilik hareketleri sebebiyle Rusya, İngiltere ile Osmanlı topraklarını paylaşmak için teklifte bulunmuştur. Ancak bu teklif İngiltere tarafından kabul görmeyince Rusya Osmanlı topraklarını tek başına bölmek için sıcak denizlere inme politikası gereği Osmanlı'ya karşı savaş ilan etmiştir.
Ruslar ilk etapta Sinop'taki Osmanlı donanmasını yakmış ve Sinop'u yağmalanmıştır. Bu ani hareket sonucunda İngiltere ve Fransa, Osmanlı İmparatorluğu'nun yanında yer alarak Rusya'ya karşı savaş ilan edilmiştir. Osmanlı'nın yanında savaşa giren müttefikler Kırım'a asker çıkararak Sivastopol'u ele geçirilmiştir. Zor duruma düşen Rusya 1856'da Paris anlaşması imzalanmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu tarihinde ilk kez dış borcu İngiltere'den Kırım Savaşı sırasında almıştır.

93 Harbi 1877-1878

Paris Antlaşması imzalandıktan sonra Ruslar Osmanlı İmparatorluğu üzerindeki emellerinden yine vazgeçmeyerek Panslavizm politikasını devam ettirmiş ve Balkanlar'daki azınlıkları kışkırtarak ayaklanmalarını sağlamıştır. Balkan bunalımı adı verilen bu isyan dalgası sonucunda ikinci Abdülhamit tarafından isyanların sert bir şekilde bastırılma çalışılması, Avrupalı devletlerin devreye girmesi ile iyice büyümüştür.
Yapılan konferanslar sonucunda Osmanlı Devleti'ne kabul edilemez teklifler sunulmuş ve Osmanlı İmparatorluğu bu tekliflerin tamamını reddetmiştir. Bunun üzerine Rusya, Osmanlı Devleti'ne savaş açmıştır. Tarihe 93 Harbi olarak geçen Osmanlı Rus Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu Plevne gibi savaşlarda ufak çapta başarılar sağlasa da genel olarak oldukça ağır yenilgiler almıştır.
Rusların Çatalca'ya kadar gelmesi sonucu ikinci Abdülhamit Barış Anlaşması istemiş ve 1878'de Yeşilköy Ayastefanos Antlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşma koşulları Avrupa devletleri tarafından kabul görmeyince İngilizler, anlaşmanın İptal edilmesini sağlayarak Osmanlı ile Berlin Antlaşması imzalanmıştır. Berlin Antlaşması Osmanlı açısından oldukça ağır bir anlaşma olmuştur.

19. Yüzyılda Yapılan Anlaşmalar


1812 Bükreş Antlaşması 

1806 da başlayan ve 1812 de sona eren Osmanlı Rus Savaşı sonucunda imzalanan Bükreş Antlaşması maddeleri
-Barış döneminde hiç bir savaş gemisi boğazlardan geçemeyecek.
-Osmanlı İmparatorluğu Sırplara ayrıcalık tanıyacaktır.
Bükreş Antlaşması'nın Önemi ve Sonuçları
Bükreş Antlaşması ile Osmanlı Devleti ilk kez kendi sınırları içerisinde yer alan bir azınlığa imtiyaz tanımıştır. Bu durum diğer azınlıkları cesaretlendirmid ve isyan etmelerine yol açmıştır.
Bükreş Antlaşması ile Boğazlar Sorunu ilk kez Uluslararası bir problem olarak ortaya çıkmıştır.

Edirne Antlaşması 1829

1828-1829 yılları arasında yaşanan Osmanlı Rus Savaşı'nda Osmanlı'nın ağır bir yenilgi alması sonucunda imzalanan anlaşmadır.
-Edirne anlaşması ile Yunanistan'ın bağımsızlığı tanınmış ve Sırbistan'a özerklik verilmiştir.
-Edirne anlaşması ile Eflak ve Boğdan özerkleşmiş ve Romanya'nın kuruluşunun zemini hazırlanmıştır.
Bu anlaşma maddeleri arasında Rus Ticaret gemilerinin boğazlardan serbestçe geçmesi de yer almıştır.

Edirne Antlaşması'nın önemi

1829 yılında imzalanan Edirne anlaşması ile Romanya'nın temelleri atılmış, ilk defa bir Osmanlı toprağı bağımsızlık kazanmıştır. Edirne anlaşması Mısır sorununun ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.
Bu anlaşma sonucunda Osmanlı Rusya'ya karşı tek başına savaşamayacağını anlamış ve denge politikasını yürütmüştür.
Edirne Antlaşmasının önemi Osmanlı tarihi açısından Küçük Kaynarca Antlaşması'ndan sonra ki en ağır koşulları içeren anlaşma olmasıdır.

Hünkar İskelesi Anlaşması

1833 yılında imzalanan anlaşma, Rusya'nın Mehmet Ali Paşa isyanı sonrasında yardımı üzerine imzalanmıştır. Bu anlaşma ile Rusya ile Osmanlı arasında yakınlaşma sağlanmış, Hünkar İskelesi Antlaşması'na göre
-Osmanlı Devleti bir saldırıya uğradığı durumda Rusya yardım amacıyla donanma gönderecektir. Ancak masrafları Osmanlı tarafından karşılanacaktır.
-Aynı şekilde bir diğer madde ise Rusya'nın saldırıya uğraması durumunda Osmanlı İmparatorluğu boğazları koruma amaçlı kapatacaktır.
- Bu anlaşmanın süresi 8 yıldır.
Hünkar İskelesi Antlaşması'nın önemi Rusya ve Osmanlı arasında geçici bir süre yakınlaşma sağlanmış, Rusya Karadeniz'den gelecek saldırılara karşı kendini korumaya alırken, İngiltere ve Fransa'nın Doğu Akdeniz politikaları sarsılmıştır. Boğazlar sorunu iyice Hünkar İskelesi Antlaşması sonucu ortaya çıkmıştır.

Balta Limanı Ticaret Antlaşması 1838

Balta Limanı ticaret antlaşması ile Osmanlı Devleti Mehmet Ali Paşa'yı destekleyen Fransa'ya karşı İngiltere'nin desteğini almak için İngiltere ile ticaret anlaşması imzalanmıştır.
Bu anlaşma ile Osmanlı pazarına İngiliz mallarının girmesi kolaylaşmış ve Osmanlı İmparatorluğu İngilizlerin açık pazarı haline gelmiştir.

Londra Konferansı 1840

Mehmet Ali Paşa'nın isyan sonrasında ortaya çıkan Mısır sorununa kesin çözüm için İngiltere öncülüğünde toplanan Konferansa Rusya, Avusturya, Osmanlı Devleti ve Prusya temsilcileri katılmıştır.
Bu anlaşma ile Mısır özerklik kazanmış Suriye ve Adana valilikleri Osmanlı imparatorluğuna geri verilmiştir.

Londra Boğazlar Sözleşmesi 1841

19 yüzyılda ortaya çıkan Boğazlar sorununun çözüme kavuşması için toplanan konferans sonucu alınan kararlarda Boğazlar tüm Ticaret gemilerine açık olacak, savaş gemilerine Barış zamanı dahi kapalı olacak ve boğazların kontrolü de kontrolü tamamen Osmanlı İmparatorluğu'nda olacak şeklinde kararlar alınmıştır.
Boğazlar Sözleşmesi, Rusya'nın Hünkar İskelesi Antlaşması ile kazandığı hakların kaybolması sonucu Rusya'nın Kırım Savaşı'na kadar giden sürecin hızlandırmıştır.

Paris Anlaşması 1856

Osmanlı İmparatorluğu'nun kazanan devlet olarak 19 yüzyılda imzaladığı tek anlaşmadır.
Paris Barış Antlaşması'na göre
-Eflak ve Boğdan özerklik verilmiş, Karadeniz'in tarafsız olması sağlanmıştır. Yani Rusya ve Osmanlı Karadeniz'de Savaş Gemisi bulunduramıyacaklardı.
-1941'de Londra boğazlar sözleşmesi hükümleri geçerli sayılacak.
-Osmanlı İmparatorluğu Avrupa devlet sayılacak ve toprak bütünlüğü Avrupalı devletlerin kontrolünde olacaktı.
-Tuna Nehri'nde Ticaret yapılabilecek kontrolü Avrupalı devletlerin gözetiminde olacaktı.
Paris Barış Antlaşması'nın Önemi
Paris Barış antlaşması sonucunda Avrupa, Osmanlı İmparatorluğu'nun tek başına kendi toprak bütünlüğünü koruyamayacağını görülmüştür.
Osmanlı İmparatorluğu, Paris Barış Konferansı sürecinde Alınan kararların kendi lehine çıkması için Islahat Fermanı ilan etmiş, ancak istenen başarı yine de elde edilememiştir.

Berlin Anlaşması 1878

Osmanlı ve Rusya arasında yaşanan 93 Harbi neticesinde Rus ordusunun İstanbul önlerine kadar gelmesiyle, Rusya'da ilk etapta Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması imzalanmış, ancak şartlarının Avrupalı devletler tarafından kabul görmemesi üzerinde İngiltere öncülüğünde anlaşma iptal edilerek Berlin Anlaşması imzalanması sağlanmıştır.
Osmanlı tarihi açısından sonuçları oldukça ağır olan bir anlaşmadır.
Berlin Anlaşması maddelerine göre
-Osmanlı Devleti Rusya'ya savaş tazminatı ödeyecek
-Bosna Hersek geçici süre Avusturya'ya bırakacak
-Ermenilere ve Girit'e yönelik ıslahatlar yapılacak
-Tesely Yunanistan'a verilecek
-Karadağ ve Romanya bağımsız olacak
-Bulgaristan üç ayrılacak
-Kars Batum ve Ardahan Rusya'ya bırakılacaktır.
Kıbrıs olası bir Rus işgaline karşı İngiltere'nin kontrole bırakılmış, daha sonra 1914 yılında İngiltere Kıbrıs'ı işgal ettiğini dünyaya duyurmuştur.

Berlin Antlaşması'nın Sonuçları

Berlin Antlaşması sonucunda Avrupalı devletler Osmanlı'nın toprak bütünlüğünü korumaktan vazgeçmiş ve bu da dağılma sürecini hızlandırmıştır. Bu anlaşma sonucunda İngilizler, Hindistan'a giden ticaret yolu olan Mısır'ı 1882 yılında işgal etmiş, 1881'de Fransızlar Tunus'a girmiştir. 1908 yılında Avusturya Geçici süreyle elinde bulundurduğu Bosna Hersek işgal etmiş, Bulgaristan 1908 yılında bağımsızlığını ilan etmiştir.
Berlin Anlaşması ile Rusların sıcak denizlere inme politikasının önüne geçilmiş, Ermeni meselesi dünya çapında bir sorun haline gelmiştir.
Ermeni meselesi ilk kez Berlin Antlaşması ile Uluslararası bir sorun haline gelmiştir.
Hünkar İskelesi Anlaşması Edirne anlaşması ayastefanos Antlaşması Rusya ve Osmanlı Devletinin 19 yüzyılda imzaladığı anlaşmalar arasındadır.